AMM Series #1: AMM là gì? Tầm quan trọng của AMM đối với sàn giao dịch phi tập trung (DEX)

Tổng quan

Một khi đã tham gia thị trường Crypto có lẽ không ai là không nghe nói tới các sàn DEX và AMM. Tuy nhiên không phải ai cũng phân biệt được hai khái niệm này giống nhau hay khác nhau, nhất là các bạn mới tham gia thị trường. Để hiểu rõ hơn về hai khái niệm này cũng như vai trò của AMM đối với DEX, mời các bạn cùng GFS Blockchain tìm hiểu về chúng qua bài viết sau.

** Bài viết này thuộc chuỗi Series AMM của GFS Blockchain nhằm nghiên cứu từ căn bản tới nâng cao cũng như tốc độ phát triển hiện tại về chuyên đề AMM – Một mảnh ghép không thể thiếu của của các sàn giao dịch phi tập trung DEX.

Đọc thêm tất cả các bài thuộc AMM Series -> Tại đây

DEX là gì?

DEX là tên viết tắt của Decetralised Exchange hay còn gọi là sàn giao dịch phi tập trung, nơi một loại tiền mã hóa này có thể trao đổi với một loại tiền mã hóa khác một cách ngang hàng, trực tiếp và trực tuyến một cách an toàn, không cần trung gian và ẩn danh.

Trong các giao dịch được thực hiện thông qua các sàn giao dịch phi tập trung, các thực thể bên thứ ba điển hình thường giám sát bảo mật và chuyển giao tài sản (ví dụ: ngân hàng, công ty môi giới chứng khoán, cổng thanh toán trực tuyến, tổ chức chính phủ, v.v.) được thay thế bằng blockchain hoặc sổ cái phân tán. Một sự đổi mới to lớn mà DEX mang lại cho người dùng là cho phép họ thực hiện các hoạt động giao dịch trực tiếp từ ví cá nhân mà không cần chia sẻ khóa cá nhân cho bất kỳ tổ chức nào.

Các sàn giao dịch phi tập trung nôi tiếng nhất hiện nay như Uniswap, Pancakeswap, Sushiswap…

Có 2 mô hình chính được áp dụng cho Phát triển DEX: nhà tạo lập thị trường tự động (AMM) và sổ đặt hàng. AMM được tạo ra sau hệ thống sổ đặt hàng và nó có thể giải quyết một số vấn đề mà sổ đặt hàng gặp phải, chẳng hạn như vấn đề thanh khoản.

Sổ đặt hàng (Order book) là gì? Nó có thể giúp gì cho việc phát triển DEX?

Thuật ngữ “Sổ đặt hàng” giải thích chính khái niệm này khi nó liệt kê tất cả các đơn đặt hàng từ người mua và người bán cho mỗi loại tiền điện tử. Trong hệ thống sổ đặt hàng, lệnh mua được gọi là giá thầu và lệnh bán là lệnh hỏi. Khi người mua tải lên các đơn đặt hàng của họ trong DEX, sổ đặt hàng sẽ chịu trách nhiệm tổ chức những người bán phù hợp có các đơn đặt hàng liên quan đến giá cả. Do đó, các nhà giao dịch DEX có thể thực hiện các hoạt động giao dịch thành công khi các lệnh của họ được khớp với các lệnh của các nhà giao dịch khác.

Có 2 loại lệnh trong sổ lệnh: lệnh thị trường và lệnh giới hạn. Khi chọn lệnh thị trường, các nhà giao dịch có thể mua hoặc bán với giá tốt nhất hiện có trong DEXs. Nó sẽ so khớp người mua và người bán với các đơn đặt hàng ở đầu sách tại thời điểm đó. Trong khi đó, khi đặt lệnh giới hạn, các nhà giao dịch sẽ chọn giá kỳ vọng và đặt số lượng tiền điện tử để mua hoặc bán. Đơn đặt hàng sẽ nằm trên sổ đặt hàng cho đến khi hệ thống DEX tìm thấy đơn đặt hàng phù hợp và tự động khớp với đơn đặt hàng của bạn.

Ưu điểm và nhược điểm của Orderbook trong phát triển DEX

Ưu điểm:

Sổ lệnh mang lại lợi ích cho thị trường thanh khoản: Hiện tại, sổ lệnh là một mô hình thiết kế được sử dụng cho phần lớn các CEX, bao gồm cả “ông chủ lớn” trong nền tảng giao dịch trực tuyến – Binance. Vì vậy, chắc chắn rằng sổ lệnh có một số lợi thế mạnh, và một trong số đó là khả năng giao dịch trên thị trường thanh khoản. “Thị trường thanh khoản” là thị trường có số lượng lệnh đặt mua và lệnh đặt bán rất lớn trong khi mức chênh lệch giá mua và giá bán thấp. Trong một thị trường thanh khoản, các nhà giao dịch cảm thấy dễ dàng thực hiện các hoạt động giao dịch vì thị trường này liên quan đến một số lượng lớn người bán và người mua. Nếu bạn quyết định bán tiền điện tử trong một DEX bao gồm khối lượng giao dịch cao và mức trượt thấp, bạn có thể dễ dàng tìm thấy lệnh mua phù hợp với lệnh của mình, ngay cả khi bạn đặt lệnh giới hạn hoặc lệnh thị trường.

Nhược điểm:

Sổ lệnh mang lại tác động tiêu cực cho thị trường kém thanh khoản: Trái ngược với thị trường thanh khoản, thị trường kém thanh khoản khiến nhà đầu tư gặp khó khăn trong việc tìm kiếm khớp lệnh do chênh lệch giá mua lớn và khối lượng giao dịch thấp. Nếu bạn muốn có đơn hàng thành công, bạn phải đảm bảo rằng giá thầu cao nhất của bạn thấp hơn giá yêu cầu thấp nhất.

Thao tác: Sổ lệnh cung cấp danh sách các lệnh đặt mua và đặt bán – cơ sở về giá của mã thông báo. Dựa trên cơ sở này, các nhà giao dịch có thể dự đoán xu hướng giá của tiền điện tử trong ngắn hạn. Ví dụ: một số lượng lớn các lệnh bán có thể thể hiện sự giảm giá của mã thông báo. Nhiều nhà giao dịch có xu hướng bán nó ngay lập tức vì họ lo sợ rằng mã thông báo sẽ mất giá nhanh chóng. Tuy nhiên, vấn đề ở đây là những đầu mối này, vốn dựa trên danh sách đặt mua và đặt bán, có thể thay đổi dễ dàng và nhanh chóng. Hơn nữa, danh sách sổ lệnh chỉ hiển thị các bản ghi hạn chế của các lệnh trong DEX. Vì vậy, dự đoán từ những tín hiệu này không thể chính xác. Hơn nữa, giao dịch lũng đoạn thị trường, kế hoạch bán phá giá và các nhà giao dịch lạm dụng thường xuất hiện trong DEX trong khi những hành vi này bị cấm trong các sàn giao dịch truyền thống. Tuy nhiên, DEX giữ cho người dùng ẩn danh nên rất khó phát hiện ra kẻ gian lận khi tất cả thông tin giao dịch, hồ sơ giao dịch và hồ sơ của người dùng đều minh bạch.

Front running (Vận hành trước): Có một vấn đề tồn tại của hệ thống sổ đặt hàng trên chuỗi trong DEX – vận hành trước. Không giống như sổ đặt hàng ngoài chuỗi, sổ đặt hàng trên chuỗi thiếu khả năng kiểm duyệt do không có người chuyển tiếp, lưu trữ đơn đặt hàng trên các máy chủ tập trung. Trong hệ thống này, nếu người dùng muốn đặt lệnh giới hạn hoặc hủy các lệnh hiện có, họ cần tạo và gửi một giao dịch. Bước này tạo ra rủi ro cho người dùng khi các giao dịch trong lưu trữ blockchain có thể bị tiết lộ cho các thợ đào, mặc dù chúng không được bao gồm trong khối. Ví dụ: nếu người dùng gửi đơn đặt hàng mua tiền điện tử, các thợ đào (những người có thể xem thông tin đặt hàng của người dùng) có thể tạo đơn đặt hàng bán và đưa nó vào khối trước người dùng. Vì vậy, các thợ đào có thể kiếm được lợi nhuận bằng cách sử dụng thông tin của các đơn đặt hàng.

AMM là gì?

AMM là viết tắt của Automated Maket Maker hay còn gọi là nhà tạo lập thị trường tự động. AMM là giao thức cơ bản của các sàn giao dịch phi tập trung (DEX) và thay thế sổ lệnh bằng một nhóm thanh khoản. Bây giờ, chúng ta sẽ tìm hiểu khái niệm về AMM và cách thức hoạt động của nó.

AMM hoạt động thế nào?

Nếu các DEX không sử dụng sổ lệnh, thì các nhà giao dịch có thể thực hiện hoạt động giao dịch trong AMM DEXs bằng cách nào? Câu trả lời là Hợp đồng thông minh. Nhiều DEX chọn giao thức tự trị AMM để thay thế vai trò của sổ đặt hàng. Thay vì sử dụng hệ thống khớp lệnh, AMM DEX sử dụng chương trình tự thực hiện, hợp đồng thông minh để xác định giá tài sản kỹ thuật số và sau đó cung cấp tính thanh khoản. Trên các DEX sử dụng hệ thống sổ lệnh, sự phát triển trao đổi P2P được sử dụng cho các giao dịch mua bán. Ngược lại, AMM DEX tuân theo khái niệm giao dịch P2C (Pear-to- Contract) vì người dùng thực hiện các hoạt động giao dịch với thanh khoản được khóa bên trong Hợp đồng thông minh. Đó là lý do tại sao Hợp đồng thông minh còn có thể được gọi là nhóm thanh khoản. Trong hệ thống AMM, giá của mã thông báo được xác định theo một công thức.

Công thức phổ biến được sử dụng trong các AMM là:

x * y = k

Trong đó: x và y là đại diện số lượng của hai mã thông báo trong pool và k là một hằng số được xác định trước, nghĩa là tổng thanh khoản của nhóm luôn phải giữ nguyên. Phương trình này sẽ có dạng hyperbol: một kiểu hình tiệm cận với cả số vô cực và số 0 tại các cực trị.

Formular AMM — Phương trình hoạt động của AMM

Ví dụ: nếu một AMM có ether (ETH) và bitcoin (BTC), hai tài sản có giá trị thay đổi nhiều, mỗi khi ETH được mua, giá ETH sẽ tăng lên vì có ít ETH trong nhóm hơn so với trước khi mua. Ngược lại, giá BTC sẽ giảm khi có nhiều BTC hơn trong nhóm. Nhóm luôn ở trạng thái cân bằng không đổi, trong đó tổng giá trị của ETH trong nhóm sẽ luôn bằng tổng giá trị của BTC trong nhóm. Chỉ khi các nhà cung cấp thanh khoản mới tham gia thì pool mới mở rộng quy mô. Về mặt trực quan, giá của các mã thông báo trong nhóm AMM tuân theo một đường cong được xác định bởi công thức.

Trong trạng thái cân bằng liên tục này, việc mua một ETH sẽ làm giá ETH tăng nhẹ theo đường cong và bán một ETH sẽ làm giá ETH giảm nhẹ theo đường cong. Điều ngược lại xảy ra với giá BTC trong nhóm ETH-BTC. Giá cả biến động như thế nào không quan trọng, cuối cùng sẽ có sự trở lại trạng thái cân bằng phản ánh giá thị trường tương đối chính xác. Nếu giá AMM chênh lệch quá xa so với giá thị trường trên các sàn giao dịch khác, thì mô hình khuyến khích các nhà giao dịch tận dụng sự chênh lệch giá giữa AMM và các sàn giao dịch tiền điện tử bên ngoài cho đến khi nó được cân bằng một lần nữa.

Các giao dịch trên AMM là các giao dịch hoán đổi mã thông báo (không phân biệt lệnh mua hay lệnh bán). Bạn đưa một lượng token này vào để đổi lấy một lượng tương ứng token khác theo mức giá xác định bởi công thức xác định ở trên. Vì x = k/y mà k cố định nên khi y càng lớn thì x càng nhỏ do đó khi giao dịch một lượng lớn token trong AMM thường sẽ dẫn tới trượt giá lớn nhất là các pool nhỏ. Do đó để đảm bảo giá tốt, khi giao dịch trên AMM người ta thường chia nhỏ lệnh.

Đây là công thức được sử dụng trên Uniswap, ngoài ra còn có các biến thể của công thức này để hạn chế sự trượt giá.

Nhà cung cấp thanh cấp thanh khoản (Liquidity Provider – LP)

Như bạn biết rằng AMM không liên quan đến người trung gian, tuy nhiên, thị trường vẫn phải được tạo ra và ai có thể quyết định tính thanh khoản? Đúng vậy, thanh khoản được cung cấp bởi các nhà cung cấp thanh khoản (LP), cũng là những người dùng trong AMM DEX. LP được biết đến là người đầu tiên đưa một lượng tiền điện tử nhất định vào một nhóm để cung cấp tính thanh khoản gọi là bể thanh khoản (Liquidity Pool). Họ có thể kiếm được lợi nhuận bằng phí giao dịch do người giao dịch trả. Thông thường, hệ thống AMM thưởng cho các nhà cung cấp thanh khoản khi tham gia cộng đồng bằng cách phân phối mã thông báo quản trị cho họ.

AMM cải thiện hoạt động cua DEX như thế nào?

Trước khi AMM phát triển, thanh khoản luôn là một thách thức lớn đối với DEXS. Trong các DEX sử dụng sổ lệnh, tính thanh khoản trên thị trường không ổn định, dẫn đến khối lượng giao dịch dao động và trượt giá. Tuy nhiên, AMM có thể khắc phục vấn đề này bằng cách cung cấp các pool thanh khoản và cho phép các nhà cung cấp thanh khoản cung cấp các pool tài sản. Nếu số lượng tài sản trong pool và tính thanh khoản tăng lên, các hoạt động giao dịch sẽ dễ dàng hơn. Hơn nữa, người dùng AMM DEX được khuyến khích gửi tài sản kỹ thuật số vào một nhóm thanh khoản để giảm trượt giá.

AMM đặc biệt thích hợp với các dự án tiền mã hóa có khối lượng giao dịch thấp, mới phát hành do chi phí rẻ và hạn chế được các nhược điểm của hình thức sổ đặt hàng.

Với nhiều pool giao dịch cho các loại tiền mã hóa khác nhau sẽ giúp cho hoạt động của DEX chở nên sôi động và hiệu quả.

Các rủi ro của AMM

Trượt giá (Slippage)

AMM gây ra độ trượt cao đối với các đơn đặt hàng lớn: Độ trượt phụ thuộc vào kích thước nhóm thanh khoản của một cặp giao dịch nhất định. Trong AMM DEXs, đơn đặt hàng càng lớn, mức trượt giá càng cao. Ví dụ: trong Uniswap, quy mô đơn hàng chiếm một nửa lượng thanh khoản dẫn đến việc tăng giá trung bình của mã thông báo, gấp đôi giá bình thường. Nhóm thanh khoản cần phải lớn hơn 100 lần so với kích thước của lệnh để giữ tỷ lệ trượt giá dưới 1%. Các sàn giao dịch AMM không hoạt động tốt với các đơn đặt hàng lớn vì mỗi nhóm thanh khoản trong hệ thống sẽ cần phải lớn trong khi số lượng nhà giao dịch hiện nay khá ít. Đó là lý do tại sao nhiều nhà giao dịch thích các sàn giao dịch truyền thống hoặc các DEX đặt hàng, có một số lượng lớn các nhà giao dịch hiện tại đang giao dịch hàng tỷ đô la theo đơn đặt hàng mỗi ngày, hơn các DEX AMM.

Tổn thất tạm thời (Impermanent loss)

Tổn thất tạm thời cho nhà cung cấp thanh khoản: Một số người hiểu nhầm rằng Nhà cung cấp thanh khoản trong AMM DEXs kiếm được thu nhập cố định. Tuy nhiên, lợi nhuận của LP đến từ phí giao dịch của các nhà giao dịch trong nhóm thanh khoản và có một rủi ro rất lớn đối với họ, đó là tổn thất tạm thời. Nó được định nghĩa là một rủi ro duy nhất bao gồm trong quá trình cung cấp thanh khoản cho các nhóm tài sản kép trong giao thức DeFi. Đó là sự khác biệt về giá trị giữa việc đặt mã thông báo vào nhóm thanh khoản AMM và giữ chúng trong ví tiền điện tử. Trên thực tế, LP kiếm được lợi nhuận cao nhất khi các mã thông báo được giao dịch với tỷ lệ giá gần như hoặc bằng với tỷ lệ giá do LP cung cấp lúc đầu. Tại thời điểm này, khoản tổn thất tạm thời chạm vị trí thấp nhất nên rủi ro đối với các LP kiếm được lợi nhuận cũng giảm xuống.

Để hiểu rõ hơn về tổn thất tạm thời, mời các bạn tham khảo bài viêt => tại đây.

Rủi ro bị tấn công

Sử dụng AMM người dùng cũng có thể gặp phải rủi ro bị hacker tấn công do các lỗ hổng trên hợp đồng thông minh dẫn đến dự án bị rút hết thanh khoản hay mua phải token của các dự án scam do không có người kiểm soát, đánh giá dự án trước khi nó được niêm yết như ở các sàn CEX mà người dùng phải có những hiểu biết và kỹ năng nhất định để tự bảo vệ mình.

Ngoài ra, AMM còn có một số hạn chế là mức phí cao hơn nhiều so với sàn CEX, thường là 0.3% giao dịch. Phí giao dịch đối với mạng Ethereum còn phụ thuộc vào giá phí gas. Đôi khi do khối lượng giao dịch trên thị trường quá lớn khiến giá phí gas tăng cao tới hàng chục thậm chí hàng ngàn đô cho một giao dịch có giá trị nhỏ.

Giao dịch trên AMM cũng thường có độ trễ do giao dịch cần được xác thực trên blockchain.

Kết luận

Nhờ sự gia tăng nhu cầu về tài chính phi tập trung (DeFi), các sàn giao dịch phi tập trung (DEX) đang nhận được sự quan tâm lớn hơn bao giờ hết. DEX được dự đoán là sẽ rất lớn trong tương lai gần vì nó có thể giải quyết các vấn đề trung gian, giữ cho người dùng ẩn danh, cung cấp bảo mật tốt hơn và nhiều lựa chọn mã thông báo hơn so với các sàn giao dịch tập trung. AMM chính là công cụ giúp cho hoạt động của DEX ngày càng hiệu quả hơn, hứa hẹn một sự bùng nổ của DEX trong tương lai.

Hy vọng, sau bài viết này, các bạn đã có thêm những kiến thức thú vị vê công nghệ.

*** Hãy cùng theo dõi sự phát triển của lĩnh vực AMM trong thị trường Crypto qua các bài viết cập nhật sau này cùng GFS Blockchain thông qua chuyên đề AMM -> Tại đây

Để biết thêm nhiều điều mới mẻ về Blockchain, AMM và những tiến bộ công nghệ đồng thời được trao đổi nhiều hơn với những người có cùng mối quan tâm thì mời bạn hãy tham gia vào cộng đồng của GFS Blockchain cùng các thành viên khác nhé!

Các kênh truyền thông chính thức của GFS Blockchain: