Tổng quan

ZK Rollup là giải pháp Layer 2 được giới công nghệ đặt rất nhiều kỳ vọng, được chính cha đẻ của Ethereum là Vitalik ca ngợi hết lời và cũng đầu tư khá nhiều cho giải pháp này.

ZkSync là một trong những dự án phát triển ZK Rollup nổi bật, được các quỹ đầu tư Tier 1 khá tin tưởng. GFS Blockchain đã có khá nhiều bài viết về zkSync, và hôm nay, GFS lại tiếp tục mổ xẻ sâu hơn về zkSync trong bài viết “ Giải mã mô hình kinh tế zkSync 2.0” để giúp các bạn hiểu rõ thêm về dự án này nhé. 

Zksync là gì?

ZkSync là một giao thức không tin cậy để thanh toán chi phí thấp có thể mở rộng trên Ethereum, được cung cấp bởi công nghệ ZK Rollup. Nó sử dụng zero-knowledge proof và tính khả dụng của dữ liệu on-chain để giữ tiền của người dùng an toàn như thể họ chưa bao giờ rời khỏi mạng chính.

Những vấn đề ZkSync đặt ra để giải quyết:

• Giảm phí gas trên Ethereum xuống chỉ còn một phần nhỏ.
• Mở ra nhiều trường hợp sử dụng hơn trên Ethereum.
• Ví tiền mã hoá ưu tiên hàng đầu như Argent nhằm cung cấp một giải pháp thay thế ngân hàng cho toàn bộ xã hội. ZkSync giúp nhiệm vụ này có thể hoàn thành.

Nền kinh tế zkSync

Tokennomic

Token name: hiện dự án zkSync chỉ mới xác nhận thông tin là có phát hành token, chưa có thêm nhiều thông tin chi tiết về nội dung này.

Vận hành nền kinh tế zkSync

ZkSync là giải pháp L2 trên Ethereum, do đó, ZkSync có khá nhiều lợi thế so với các mạng L1 khác. Bạn có thể tưởng tượng Ethereum như là thành phố Hồ Chí Minh, còn L2 như zkSync cũng giống như Dĩ An, Bình Dương. Vì ở HCM giờ quá đông, nên giờ dân cư (user) và các nhà máy, xí nghiệp (dApp) phải dời bớt qua Dĩ An để sản xuất kinh doanh. Ethereum là L1 lớn nhất trên thị trường về giá trị, và người dùng nên việc các L2 sẽ dễ dàng có người dùng và dApp tiếp cận, không cần phải đào tạo lại cách sử dụng như các mạng L1 khác. Ngoài ra, khi Ethereum hoàn thành ETH 2.0, thì các L2 lại càng thu hút thêm đông user và dApp vì khi đó, nhiệm vụ chính của ETH2.0 là xác thực mạng lưới, nhiệm vụ phát triển mở rộng (phát triển dApp và user) được giao cho các L2. Với vai trò như vậy, nền kinh tế các L2 nói chung và zkSync nói riêng sẽ vô cùng sôi động trong tương lai.

Với việc, zkSync, sẽ phát hành token trong tương lai, chúng ta cùng phân tích các trường hợp sử dụng mạng, các yếu tố sẽ ảnh hưởng đến giá trị token như:

• Giá trị gia tăng cho Token zkSync
• Chi phí nền tảng 

Các trường hợp sử dụng zkSync

Với zkSync 1.x hoạt động như lớp thanh toán cho Ethereum. Tuy nhiên, với zkSync 2.0 thì hoạt động của zkSync được nâng cấp với:

• Smartcontract tương thích EVM không cần cấp phép

=> Điều này cho phép các dApp deploy lên zkSync 2.0 dễ dàng hơn, tốn ít thời gian hơn -> hệ sinh thái sẽ phát triển nhanh hơn với chi phí thấp hơn.

• Bảo mật giống ETH mainnet nhưng không phụ thuộc bên thứ ba, gồm trình xác thực và người giám hộ

=> Chống kiểm duyệt và kháng DoS -> giúp mạng bảo mật cao hơn các L2 khác.

• ZkSync cung cấp 2 loại tài khoản cho người dùng ZkRollup và ZkPorter, cung cấp người dùng 2 loại khẩu vị khác nhau => Với ZkRollup thì bảo mật như L1 mainnet và chi phí giảm 1/5 so L1 mainnet, với ZkPorter thì phí cực thấp như Sidechain nhưng bảo mật cao hơn nhiều.

Chính những yếu tố trên là nền tảng giúp DeFi và NFT trên zkSync phát triển.

• DeFi: trong giai đoạn thị trường giảm mạnh vừa qua, Ethereum vẫn là nền tảng có lượng TVL cao nhất thị trường, hiện tại là 38 tỷ USD chiếm 58% toàn bộ thị trường, và so với các nền tảng L1 khác thì sự sụt giảm TVL của Ethereum là thấp nhất, chứng tỏ Ethereum vẫn là “King” ở thị trường DeFi. Đây chính là điểm hưởng lợi lớn nhất của các L2 trên Ethereum trong đó có zkSync. Dù phải cạnh tranh với các dự án EVM khác nhưng với tính chất liền mạch và gần gủi với Ethereum và sau này là ETH2.0 thì zkSync sẽ được hưởng lợi trực tiếp từ các dự án “Top” trên Ethereum và người dùng “ trung thành” của Ethereum. Và các bạn cũng đừng quên, Aave ngân hàng lớn nhất trên DeFi là một trong các nhà đầu tư của zkSync. Aave được ví như “Midas” trong thế giới DeFi, khi họ xây dựng trên nền tảng nào, thì nền tảng đó sẽ bùng nổ khủng khiếp, điển hình là Polygon và AVAX.
• NFT: Thị trường sưu tầm các NFT, các ứng dụng liên quan đến NFT, thị trường giải trí như: game, thể thao, âm nhạc, video… có lẽ là thị trường mà công nghệ blockchain có thể tiếp cận người dùng dễ dàng nhất, ít rào cản pháp lý hơn so với DeFi. Giá trị thị trường truyền thống của ngành nghệ thuật và giải trí lên đến hàng trăm hàng ngàn tỷ USD, tuy nhiên, ngành này trong thế giới crypto giá trị vẫn còn rất bé. Ethereum vẫn đang là nền tảng chiếm giá trị giao dịch lớn nhất và nhiều dự án lớn nhất mảng NFT, đây chính là động lực lớn dẫn dắt các dự án L2 như zkSync thừa hưởng và phát triển mảng này.

Gia tăng giá trị cho token zkSync

• ZkSync 1.x hoạt động như lớp thanh toán trên Ethereum, doanh thu của zkSync đến tử hoạt động thu phí mạng lưới bằng ETH, hoạt động này mang đến doanh thu cho dự án, nhưng chưa có tác dụng gì khi token zkSync ra đời.
• Với ZkSync 2.0, token native của dự án zkSync đóng vai trò cung cấp năng lượng cho hoạt động của mạng zkSync, như để đảm bảo bảo mật, zkSync giới thiệu 2 vai trò: trình xác thực và người bảo vệ.

+ Người bảo vệ là holder của zkSync, họ staking token zkSync và có quyền đề cử trình xác thực, họ nhận được phần thưởng là phí từ trình xác thực và giá trị là token zkSync.

+ Trình xác thực chịu trách nhiệm đóng gói các giao dịch thành các khối và tạo ra các bằng chứng zero knowledge cho chúng. Họ tham gia vào sự đồng thuận và do đó, phải đóng góp một phần của trái phiếu bảo đảm cho các khoản thu tx tức thì. Có thể hiểu là họ phải staking 1 số lượng token zkSync nhất định  theo yêu cầu để tham gia vào vai trò này (số lượng token zkSync staking có thể bao gồm phần đề cử của người bảo vệ). Phần thưởng dành cho các trình xác thực là phí giao dịch của người dùng, được thanh toán bằng native token của zkSync.

• Token native của zkSync đóng vai trò là năng lượng đảm bảo bảo mật và hoạt động an toàn của mạng lưới, một lượng nhất định được lock lại, do đó làm giảm nguồn cung lưu hành => tăng giá trị cho token zkSync trong ngắn hạn
• zkSync 2.0 là smartcontract tương thích EVM, do đó, các dApp có thể dễ dàng deploy từ Ethereum sang. Các dự án trên Ethereum là rất nhiều, fan trung thành của Ethereum cũng rất nhiều do đó, lợi thế của zkSync là rất lớn. Chúng ta có thể hình dung viễn cảnh như thế này, khi Ethereum hoàn thành nâng cấp ETH 2.0, lúc đó, nhiệm vụ chủ yếu của Ethereum mainnet là đồng thuận, bảo mật, còn các dApp xây dựng và hoạt động trên các L2. Với sức mạnh hiện tại, giá trị hiện tại của Ethereum thì nguồn lực này tràn qua các L2 à các L2 như zkSync sẽ phát triển thần tốc về người dùng và giá trị => số lượng giao dịch sẽ cực lớn, và các giao dịch phải thanh toán bằng token zkSync -> nguồn thu của zkSync lớn -> giá trị token zkSync sẽ càng tăng lên -> đây chính là một trong các giá trị dài hạn của dự án.
• Token zkSync là tiền tệ chính của zkSync, ngoài việc phí mạng lưới được thanh toán bằng token zkSync, thì các dự án còn sử dụng token zkSync để thanh toán, ví dụ như mua các vật phẩm NFT từ các bộ sưu tầm hay các gaming… trả bằng token zkSync => Tăng nhu cầu mua token zkSync để thanh toán và tích trữ trên ví để sử dụng -> Giá trị token zkSync ngày càng gia tăng.
• Khi mảng DeFi trên zkSync phát triển mạnh, sẽ có càng nhiều ứng dụng cho token native, một trong số đó là được lock vào trong các pool DeFi trên các nền tảng AMM/DEX, Yeild Farming, Staking, Lending…để tạo cặp thanh khoản hoạt động. Các dự án DeFi lớn mạnh sẽ thu hút nhiều user, thì token zkSync bị khóa ngày càng lớn -> tạo ra sự khan hiếm -> giá trị token zkSync ngày càng tăng lên -> đây tiếp tục là giải pháp dài hạn và bền vững để tăng giá trị cho token zkSync.
• Việc sử dụng 1 phần ngân sách và lợi nhuận tài trợ cho các chương trình hackathon, chương trình tăng trưởng… sẽ giúp thu hút các nhà phát triển dự án chất lượng xây dựng các sản phẩm trên zkSync => Trong dài hạn sẽ giúp thu hút user -> dài hạn sẽ gia tăng giá trị cho token zkSync do nhu cầu ngày càng tăng lên.

Các nguồn chi phí

• Trong các nguồn chi phí, chi phí được trả cho hoạt động bảo mật, tạo khối của zkSync mà cụ thể là trình xác thực và người bảo vệ. Đây là chi phí dự kiến dự án zkSync phải trả bằng chính token zkSync => làm tăng lượng cung lưu hành -> làm giảm giá trị token trong ngắn hạn. Tuy nhiên, trong dài hạn, việc tạo ra doanh thu cao và bền vững thì nỗi lo giảm giá trị token từ việc này sẽ giảm dần đi, token zkSync sẽ đạt đến điểm cân bằng và phát triển bền vững.
• Các chương trình kích thích hệ sinh thái phát triển, hackathon… phải ngốn một giá trị tương đối lớn => gia tăng chi phí -> giảm giá trị của token zkSync trong ngắn hạn.
• Về cơ cấu chi tiết phân bổ và chi tiết khác của tokennomic chưa được công bố chính xác, dự án chỉ mới thông tin sơ bộ mục đích sử dụng chính của token zkSync dự kiến, do vậy, chúng ta cần xem xét có làm ảnh hưởng đến lưu hành trong ngắn hạn và dài hạn không => có giảm giá trị token không? Khi có thông tin chính xác.
• Cuối cùng thì, token zkSync sẽ có giá trị gia tăng bền vững khi các yếu tố doanh thu cao hơn chi phí và ngoài ra, các yếu tố giảm phát token zkSync phải tăng cao => giá trị token sẽ gia tăng bền vững. 

Công nghệ nổi bật

zkSync là một giao thức L2 dựa trên kiến ​​trúc ZK rollup. ZK Rollup là một nhánh trong giải pháp “rollup” nói chung.

Tất cả các khoản tiền (fund) được giữ bởi một hợp đồng thông minh trên chuỗi chính, trong khi tính toán và lưu trữ được thực hiện ngoài chuỗi (off-chain). Ý tưởng chính là thay vì xác minh từng giao dịch riêng lẻ, các giao dịch được “cuộn lại” thành một gói, sau đó sẽ được xác minh và phê duyệt tất cả chúng đồng thời.

Hiểu đơn giản: thay vì 1 người đặt 1 đơn hàng nước uống thì nhiều người sẽ gom nhiều đơn hàng lại và đặt hàng thì sẽ đỡ tốn chi phí vận chuyển hơn. Về mặt chính thức, nó hoạt động như sau:

• Người dùng ký các giao dịch và gửi chúng cho người xác nhận.
• Trình xác thực tổng hợp hàng nghìn giao dịch với nhau trong một khối duy nhất và gửi cam kết mật mã (mã băm gốc) của trạng thái mới cho hợp đồng thông minh trên mainnet cùng với bằng chứng mật mã (SNARK) rằng trạng thái mới này thực sự là kết quả của ứng dụng của một số giao dịch đúng về trạng thái cũ.
• Ngoài ra, để chứng minh, trạng thái ∆ (một lượng nhỏ dữ liệu cho mỗi giao dịch) được công bố trên mạng chuỗi chính là rẻ calldata. Điều này cho phép bất kỳ ai có thể xây dựng lại trạng thái bất cứ lúc nào.
• Bằng chứng và trạng thái ∆ được xác minh bởi hợp đồng thông minh, do đó xác minh cả tính hợp lệ của tất cả các giao dịch được bao gồm trong khối và tính khả dụng của dữ liệu khối.

Xác minh SNARK rẻ hơn nhiều so với xác minh từng giao dịch riêng lẻ và lưu trữ trạng thái ngoài chuỗi rẻ hơn đáng kể so với lưu trữ trên EVM. Do đó cho phép tăng đáng kể khả năng mở rộng (~ 100-200 lần dung lượng mạng chính) và tiết kiệm chi phí tx.

Tính cuối cùng của giao dịch

Các giao dịch trong zkSync đạt đến tính chất cuối cùng của Ethereum sau khi bằng chứng SNARK của khối zkSync được tạo và chấp nhận bởi hợp đồng thông minh. Thời gian tạo bằng chứng dự kiến ​​sẽ là khoảng 10 phút, tức là 10 phút sau khi được gửi, giao dịch zkSync (bằng chứng) là cuối cùng giống như bất kỳ giao dịch Ethereum L1 nào được bao gồm trong cùng một khối Ethereum với giao dịch có bằng chứng. Hiện tại, khi người dùng gửi một giao dịch, chúng tôi đợi khối được lấp đầy và vì vậy chúng tôi không tạo bằng chứng ngay lập tức. Với thông lượng cao hơn trên hệ thống zkSync, thời gian giữa các khối sẽ giảm xuống.

Khi mạng chính tác nghẽn

zkSync được định vị đặc biệt tốt để phát triển mạnh trong môi trường tắc nghẽn cao.

Đầu tiên và quan trọng nhất, một mạng bị tắc nghẽn (giống như trường hợp tấn công DOS có chủ đích) không bao giờ có thể tạo ra bất kỳ mối đe dọa nào đối với tài sản trong zkSync . Bất kỳ chuyển động nào của quỹ trong hoặc ngoài zkSync đều yêu cầu bằng chứng xác thực về tính hợp lệ và nó chỉ đơn giản là không bị ảnh hưởng bởi kiểm duyệt L1 theo bất kỳ cách nào.

Thứ hai, hoạt động bình thường của zkSync cũng không thể bị gián đoạn, ngay cả đối với số lượng nhỏ hơn. Nút của trình xác thực được định cấu hình để tự động tăng giá gas lên mức trung bình để có được các khối zkSync được khai thác với mức độ ưu tiên cao. Vì chi phí cho mỗi giao dịch bằng ~ 1/100 chi phí của giao dịch thuần túy tương ứng trên L1, người dùng zkSync sẽ ít bị ảnh hưởng nhất.

Các bạn có thể tìm hiểu về công nghệ và các thông tin cơ bản khác về dự án zksync tại:

• Điều gì giúp ZkSync làm nên chuyện trong các layer 2 hiện tại -> Xem tại đây
• zkSync là gì -> Xem tại đây

Sơ lược qua hệ sinh thái zkSync

DeFi

• AMM/DEX

Các dự án nổi bật: Curve, Paraswap ngoài ra có SyncSwap..

• Lending/Borrowing

Aave nền tảng lending/borrowing lớn nhất DeFi hiện nay, là nhà đầu tư từ rất sớm vào ZkSync, và đương nhiên, Aave sẽ sớm khởi chạy trên Zksync.

Aave được mệnh danh là vua Midas của DeFi, khi Aave triển khai trên nền tảng nào thì chỗ đó sẽ phát triển cực kỳ nhanh chóng.

• Yield/ Farming

Anh cả  Yearn đã triển khai lên ZkSync và dự kiến sẽ sớm hoạt động chính thức.

• Synthetic

SynFuture một dự án lớn trên Ethereum cũng đang triển khai trên ZkSync.

NFT

Các dự án vẫn đang xây dựng trên zkSync

Kết luận

Câu chuyện Ethereum 2.0 và ZK Rollup đã trở thành nét chính trong cộng đồng Ethereum năm 2022. Nhiều kỳ vọng được đầu tư vào các giải pháp Rollup nói chung và ZK Rollup nói riêng thể hiện thông qua các đợt gọi vốn với giá trị hơn trăm triệu USD thể hiện điều đó.

ZK Rollup, giải pháp được Vitalik đánh giá là có khả năng phát triển mạnh trong dài hạn, trong đó zkSync là dự án đặc biệt với nhiều ưu điểm nổi bật về mô hình kinh tế và kỹ thuật rất đáng để theo dõi, quan sát, kỳ vọng.

Thị trường “Gấu” là lúc để các bạn học hỏi, nghiên cứu các dự án chất lượng và tìm điểm chiến lược đầu tư hợp lý. Đừng quên tham gia vào các kênh truyền thông của GFS Blockchain để thảo luận cùng các thành viên khác cũng như cập nhật thông tin về các dự án sớm nhất nhé!